تفاوت PTSD در DSM-5 و DSM-4

نویسنده ریحانه سهمانی

مقدمه

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از مشکلات روانی جدی است که می‌تواند پس از تجربه یا مشاهده یک واقعه تروماتیک، افراد را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت دقیق و درست این اختلال و تفاوت‌های آن در نسخه‌های مختلف راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) از اهمیت فراوانی برخوردار است. DSM نقش مهمی در تعیین معیارهای تشخیصی برای بیماری‌های روانی دارد و با تغییراتی که در طول زمان در این معیارها به وجود می‌آید، رویکردهای تشخیص و درمان نیز دستخوش تغییرات می‌شوند. این مقاله به بررسی تفاوت‌های عمده در تشخیص PTSD در DSM-IV و DSM-5 می‌پردازد و تأثیرات این تغییرات را بر تشخیص و درمان بررسی می‌کند. همچنین، به تعریف دقیق PTSD و تفاوت‌های کلیدی در نشانه‌ها و علائم این اختلال در این دو نسخه راهنما پرداخته خواهد شد. با توجه به اهمیت پژوهش‌های روانشناسی و پزشکی، آشنایی با این تغییرات می‌تواند نقش بسزایی در ارتقاء کیفیت مراقبت‌های بهداشتی و روانشناسی داشته باشد.

مفهوم DSM

DSM یا «راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی» (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) مرجعی است که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) تهیه و منتشر می‌شود. این راهنما به‌عنوان یکی از منابع اصلی در تشخیص و طبقه‌بندی اختلالات روانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. DSM شامل فهرستی از اختلالات روانی به همراه معیارهای تشخیصی، توضیحات بالینی و دستورالعمل‌هایی است که به متخصصان سلامت روان کمک می‌کند تشخیص دقیق‌تری ارائه دهند و برنامه درمانی مناسب‌تری طراحی کنند. هر نسخه از DSM بازتاب‌دهنده یافته‌های پژوهشی جدید و اصلاح درک علمی از اختلالات روانی است. نسخه‌های جدیدتر مانند DSM-5 تلاش کرده‌اند معیارها را دقیق‌تر، جامع‌تر و منطبق‌تر با شواهد علمی ارائه دهند.

تعریف PTSD (اختلال استرس پس از سانحه)

اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder یا PTSD) یک وضعیت روانی پیچیده است که ممکن است پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد بسیار تروماتیک، تهدیدآمیز یا شوک‌آور در زندگی فرد بروز کند. این اختلال می‌تواند ناشی از تجربیات مختلفی باشد، از جمله جنگ، بلایای طبیعی، تصادفات جدی، حملات جسمی یا جنسی، و سایر رویدادهای شدید.

تعریف PTSD در DSM-IV

در چهارمین ویرایش راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV و نسخه بازنگری‌شده DSM-IV-TR)، PTSD به‌عنوان یک پاسخ روانشناختی به تجربه یا مشاهده یک رویداد تروماتیک تعریف می‌شود که در آن فرد ترس، وحشت یا درماندگی شدید را تجربه می‌کند. معیارهای تشخیصی PTSD در DSM-IV شامل موارد زیر است:

1. مواجهه با رویداد تروماتیک: فرد باید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با رویدادی مواجه شده باشد که شامل مرگ، تهدید به مرگ، آسیب جدی یا تهدید جدی به تمامیت جسمانی خود یا دیگران باشد (معیار A1)، و واکنش فرد در زمان رویداد شامل ترس شدید، درماندگی یا وحشت باشد (معیار A2).

2. بازآفرینی و خاطرات مزاحم: بازپخش‌های مکرر و ناخواسته از رویداد، شامل خاطرات، کابوس‌ها یا فلاش‌بک‌ها، به‌گونه‌ای که فرد احساس کند دوباره در حال تجربه رویداد است.

3. اجتناب و کرختگی عاطفی: اجتناب مداوم از محرک‌های مرتبط با رویداد و کاهش قابل توجه پاسخ‌دهی هیجانی، کاهش علاقه به فعالیت‌ها و احساس گسست از دیگران.

4. افزایش تحریک‌پذیری و واکنش‌پذیری: علائمی مانند اختلال خواب، تحریک‌پذیری، مشکل در تمرکز و گوش‌به‌زنگی مفرط.

5. مدت زمان علائم: علائم باید بیش از یک ماه ادامه داشته باشند و موجب اختلال قابل توجه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه‌های مهم زندگی شوند.

در DSM-IV، PTSD در دسته اختلالات اضطرابی قرار می‌گرفت و علائم در سه خوشه اصلی طبقه‌بندی می‌شدند. این چارچوب بعدها در DSM-5 دچار بازنگری شد.

تعریف PTSD در DSM-5:

با انتشار DSM-5، PTSD از دسته اختلالات اضطرابی خارج و در فصل جدیدی با عنوان «اختلالات مرتبط با سانحه و عوامل استرس‌زا» طبقه‌بندی شد. در این نسخه، معیارهای تشخیصی دستخوش تغییرات مهمی شدند که به افزایش دقت تشخیص کمک کردند. معیارهای DSM-5 شامل موارد زیر است:

مواجهه با رویداد تروماتیک: مواجهه می‌تواند مستقیم، مشاهده رویداد برای دیگران، آگاهی از وقوع رویداد برای یکی از اعضای نزدیک خانواده یا دوستان صمیمی (در موارد مرگ یا تهدید جدی)، یا مواجهه مکرر با جزئیات آزاردهنده رویدادها (معمولاً در چارچوب شغلی) باشد. در DSM-5، معیار واکنشی A2 حذف شد.
علائم بازآفرینی رویداد: خاطرات مزاحم، کابوس‌ها، فلاش‌بک‌ها و واکنش‌های شدید هیجانی یا جسمی در مواجهه با محرک‌های یادآور.
اجتناب: اجتناب مداوم از خاطرات، افکار، احساسات یا محرک‌های بیرونی مرتبط با رویداد.
تغییرات منفی در شناخت و خلق: شامل باورهای منفی پایدار درباره خود، دیگران یا جهان، احساسات منفی مداوم، کاهش علاقه به فعالیت‌ها، احساس گسست از دیگران و ناتوانی در تجربه احساسات مثبت. ناتوانی در یادآوری برخی جنبه‌های رویداد نیز در این خوشه قرار می‌گیرد.
برانگیختگی و واکنش‌پذیری: تحریک‌پذیری، رفتارهای پرخطر یا بی‌پروا، گوش‌به‌زنگی مفرط، واکنش اغراق‌آمیز به محرک‌های ناگهانی، مشکلات تمرکز و اختلال خواب.

این تغییرات نشان‌دهنده پیشرفت در درک علمی از PTSD و تأثیرات آن بر زندگی فردی و اجتماعی مبتلایان است. DSM-5 با افزودن طبقه‌بندی‌های جدید و معیارهای دقیق‌تر، به تشخیص و درمان موثرتر این اختلال کمک کرده است.
در همین راستا، فصلی از پادکست ما به‌طور جامع به موضوع تروما اختصاص یافته است. در این فصل، مفاهیم بنیادی تروما مورد بررسی قرار گرفته و از شناسایی علائم اولیه تا رویکردهای نوین درمانی، به شیوه‌ای عمیق و کاربردی پرداخته شده است. همچنین، چالش‌های روانی و اجتماعی مرتبط با تروما و راهکارهای عملی برای مدیریت آن به زبان ساده و با بهره‌گیری از آخرین یافته‌های علمی تشریح شده‌اند.
برای دریافت اطلاعاتی جامع‌تر و بهره‌مندی از محتوایی کاربردی و تخصصی در زمینه تروما، پیشنهاد می‌شود این فصل از پادکست را بشنوید. این مجموعه، فرصتی مناسب برای آشنایی با ابزارها و راهکارهایی است که می‌توانند در مسیر بهبود و ارتقای کیفیت زندگی مفید باشند.

تغییرات کلیدی در معیارهای تشخیصی PTSD بین DSM-IV و DSM-5

تغییرات بین DSM-IV و DSM-5 نشان‌دهنده تحول در درک علمی و بالینی PTSD هستند:

انتقال به دسته‌بندی جدید:

خروج PTSD از اختلالات اضطرابی و قرارگیری در فصل اختلالات مرتبط با سانحه و عوامل استرس‌زا.

گسترش معیارهای مواجهه:

تعریف شفاف‌تر انواع مواجهه و حذف معیار واکنشی A2.

تفکیک خوشه‌های علائم:

افزایش خوشه‌ها از سه به چهار و جداسازی تغییرات منفی شناخت و خلق از اجتناب.

افزودن علائم جدید:

مانند رفتارهای پرخطر و بی‌پروا.

توجه ویژه به گروه‌های خاص:

معرفی معیارهای جداگانه برای کودکان و زیرنوع گسستگی.

اهمیت و تأثیر تغییرات در تشخیص و درمان بیماران

این تغییرات باعث تشخیص دقیق‌تر، درک عمیق‌تر از ابعاد PTSD و طراحی مداخلات درمانی هدفمندتر شده‌اند. متخصصان سلامت روان اکنون می‌توانند با توجه به تنوع علائم، برنامه‌های درمانی جامع‌تر و متناسب‌تری ارائه دهند که جنبه‌های شناختی، هیجانی و رفتاری را به‌طور هم‌زمان پوشش می‌دهد. همچنین، این اصلاحات بستر پژوهش‌های گسترده‌تر و توسعه روش‌های درمانی نوین را فراهم کرده‌اند.

در مجموع، تغییرات ایجادشده در DSM-5 نقش مهمی در بهبود فرآیند تشخیص و درمان PTSD داشته‌اند و به ارتقای کیفیت زندگی افرادی که با پیامدهای رویدادهای تروماتیک مواجه هستند کمک کرده‌اند. این تحولات نشان‌دهنده تلاش مستمر جامعه علمی برای بهبود درک، تشخیص و درمان اختلالات روانی و حمایت مؤثرتر از افراد آسیب‌دیده هستند.

در پایان، تغییرات عمده‌ای که بین DSM-IV و DSM-5 صورت گرفتند نه تنها بر تشخیص و درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) تاثیرات فوق‌العاده‌ای داشتند، بلکه راه را برای پژوهش‌های پیشرفته‌تر و اطلاعات جامع‌تر در این حوزه هموار کردند. این تغییرات با ارائه یک زبان مشترک و دقیق برای متخصصان سلامت روان، به ارتقاء کیفیت تشخیص و بهبود روش‌های درمانی موثرتر منجر شدند. تسلط بر این معیارهای جدید به متخصصین این امکان را می‌دهد که درمان‌های شخصی‌سازی شده‌ و متناسب با نیازهای خاص هر بیمار ارائه دهند، که نهایتاً به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به PTSD کمک شایانی می‌کند. از این رو، این تحولات نه تنها بازتابی از پیشرفت‌های علمی در حوزه روانشناسی هستند، بلکه نموداری از تعهد مداوم برای بهبود مستمر و تخصصی در زمینه سلامت روان به حساب می‌آیند. نگه‌داشتن این تغییرات در خط اول تحقیقات و درمان‌های بالینی، کلیدی برای بهبود پایدار و پشتیبانی از افرادی است که تحت تاثیر تجربه‌های تروماتیک زندگی خود قرار گرفته‌اند.