بچه‌ها سلام! امروز هم با یک موضوع جذاب دیگه از تکامل کنارتونیم!
تا حالا به این فکر کردین که چرا توی خیلی از حیوانات و حتی بین ما آدما، افراد معمولاً بیشتر به اعضای خانواده‌شون کمک می‌کنن تا بقیه؟ چرا پدر و مادرها حاضرن برای بچه‌هاشون از همه چیز بگذرن؟ چرا توی بعضی از حیوانات، خواهرها و برادرها حتی حاضرن جون خودشون رو به خطر بندازن تا از همدیگه مراقبت کنن؟
امروز قراره درباره‌ی یکی از مفاهیم جالب در تکامل صحبت کنیم که به این سؤال جواب می‌ده: “انتخاب خویشاوندی” (Kin Selection). این ایده به ما نشون می‌ده که چطور طبیعت، کمک کردن به خویشاوندان رو به عنوان یه استراتژی بقا انتخاب کرده. حالا بیاین با مثال‌های واقعی ببینیم که این موضوع چجوری کار می‌کنه.
از دید تکاملی، هدف اصلی همه‌ی موجودات زنده اینه که ژن‌های خودشون رو به نسل‌های بعدی منتقل کنن. اما این انتقال ژن فقط از طریق زاد و ولد نیست! یه راه دیگه هم وجود داره: کمک کردن به خویشاوندان نزدیک. چرا؟ چون هرچی یه فرد به شما نزدیک‌تر باشه، درصد بیشتری از ژن‌های شما رو داره! مثلاً: فرزند شما ۵۰٪ ژن‌های شما رو داره. خواهر یا برادر شما هم ۵۰٪ ژن‌های شما رو داره. یا برادرزاده یا خواهرزاده شما ۲۵٪ از ژن‌های شما رو دارن.
پس اگر بهشون کمک کنید، احتمال بقای ژن‌های مشترک شما بیشتر می‌شه، حتی اگه خودتون مستقیم زاد و ولد نکنید!
حالا بیاید ببینیم این ایده توی طبیعت چجوری کار می‌کنه.
اگه تا حالا یه کندوی زنبور یا یه کلونی مورچه رو دیده باشین، حتماً متوجه شدین که خیلی از زنبورها و مورچه‌ها هیچ‌وقت تولیدمثل نمی‌کنن! پس چرا دارن زندگی می‌کنن؟ چرا غذا جمع می‌کنن و حتی حاضرن جونشون رو فدا کنن؟
جوابش اینه: انتخاب خویشاوندی!
توی یه کندوی زنبور عسل، بیشتر زنبورها کارگر هستن و اصلاً تخم‌گذاری نمی‌کنن. ولی چرا هنوز سخت کار می‌کنن و حتی در برابر مهاجمان، جونشون رو به خطر می‌ندازن؟
چون ملکه مادر همه‌ی اون‌هاست و همه‌ی زنبورها با هم خواهر هستن. یعنی اگه از کندو و ملکه مراقبت کنن، در واقع دارن از ژن‌های خودشون محافظت می‌کنن، حتی اگه خودشون تولیدمثل نکنن! در نتیجه جامعه‌ای ساخته می‌شه که همه برای همدیگه کار می‌کنن، چون در نهایت حفظ کل گروه یعنی حفظ ژن‌های خودشون.
یه مثال جالب دیگه سنجاب‌های زمینی هستن. اونا توی محیط‌هایی زندگی می‌کنن که پر از شکارچیای خطرناک مثل شاهین و روباهه. وقتی یه شکارچی نزدیک می‌شه، بعضی از سنجاب‌ها یه صدای خاص تولید می‌کنن که به بقیه هشدار بده.
حالا این یه مشکلی داره، اونی که فریاد می‌زنه، خودش بیشتر در خطر می‌افته! چون شکارچی سریع‌تر می‌فهمه که اون کجاست. اما بقیه‌ی سنجاب‌ها می‌تونن فرار کنن و زنده بمونن.
پس چرا بعضی از سنجاب‌ها حاضرن جون خودشون رو به خطر بندازن؟
تحقیقات نشون داده که اونی که فریاد هشدار رو می‌زنه، معمولاً کنار خویشاوندان نزدیکش قرار داره! یعنی این کار رو بیشتر برای نجات خواهرها، برادرها و فرزندانش انجام می‌ده. پس این یه جور فداکاری نیست، بلکه یه استراتژی هوشمندانه‌ی بقائه. با این کار، ژن‌های مشترک این سنجاب با خونوادش بیشتر شانس زنده موندن دارن، حتی اگه خودش آسیب ببینه!
حالا اگه به زندگی خودمون نگاه کنیم هم همین الگو رو می‌بینیم. انسان‌ها به طور طبیعی بیشتر به اعضای خانواده‌شون کمک می‌کنن تا به افراد غریبه.
مثلاً پدر و مادرها حاضرن برای بچه‌هاشون از خیلی چیزها بگذرن، چون می‌دونن که اون‌ها نصف ژن‌هاشون رو دارن. خواهرها و برادرها معمولاً توی شرایط سخت بیشتر از بقیه از هم حمایت می‌کنن.
اینجاست که می‌بینیم انتخاب خویشاوندی هنوز هم روی رفتار ما تأثیر داره!
حالا ممکنه یه سؤال پیش بیاد: اگه این قانون همیشه درسته، چرا بعضی وقتا اعضای یه خانواده با هم دعوا می‌کنن؟ چرا همیشه همدیگه رو حمایت نمی‌کنن؟
جواب اینه که انتخاب خویشاوندی فقط یه تمایل طبیعیه، ولی همیشه در عمل اتفاق نمی‌افته، چون بعضی وقتا منافع شخصی مهم‌تر می‌شه. یا مثلا بعضی خانواده‌ها روابط خوبی ندارن یا به دلایل اجتماعی و فرهنگی از هم دور می‌شن. بنابراین همیشه یه تعادل بین کمک کردن به خانواده و حفظ منابع شخصی وجود داره.
ولی در کل، ما انسان‌ها هنوز هم به شدت تحت تأثیر این اصل تکاملی هستیم و معمولاً اول از همه به خانواده و خویشاوندان نزدیکمون کمک می‌کنیم.
انتخاب خویشاوندی یکی از هوشمندانه‌ترین سازوکارهای طبیعت برای حفظ بقاست. این اصل باعث شده که موجودات زنده، مخصوصاً انسان‌ها، تمایل داشته باشن به نزدیک‌ترین خویشاوندان خودشون کمک کنن، حتی اگه خودشون مستقیماً سودی از این کار نبرن.
این رفتار، در طول میلیون‌ها سال، نه‌تنها باعث بقای ژن‌های مشترک شده، بلکه جوامع رو قوی‌تر و پایدارتر کرده. از مورچه‌ها و زنبورهای عسل گرفته تا سنجاب‌های زمینی و انسان‌ها، همگی نمونه‌هایی هستن که نشون می‌دن حمایت از خانواده، فقط یه احساس نیست، بلکه یه استراتژی تکاملی مؤثره.
خب بچه ها امیدوارم این قسمت چیزی به دونسته هاتون اضافه کرده باشه. تو قسمت بعدی منتظرتونیم!