محقق مغز از موسسه کندی در کشور دانمارک در مورد یوگا نیدرا می‌گوید:
” انتظار نداشتیم مدیتیشن تا این اندازه قادر به کنترل ضمیر خودآگاه انسان باشد.”
محققان برای اولین بار، موفق به تصویربرداری از مغز در هنگام مدیتیشن شدند. این تصاویر زمانی ثبت شده‌اند که فرد در حین مدیتیشن به آرامش عمیقی دست پیدا کرده است. در این پروسه، در هر دقیقه یک تصویر از فعالیت مغز به ثبت رسید. این تصاویر به وسیله تجهیزات فوق پیشرفته بیمارستان دانشگاه کپنهاگ ثبت شد.
با ما همراه باشید تا دریابید هنگام مراقبه یا مدیتیشن چه اتفاقاتی در مغز شما روی می‌دهد.
یوگا نیدرا و انواع تمرین های مدیتیشن منجر به آرامش می‌شوند و آرامش ضامن حس خوشبختی است. اما این احساس از کجا و چگونه در ما ایجاد می‌شود؟ برای پاسخ به این سوال به تصویربرداری از مغر نیاز داریم.
تصویربرداری از مغز هنگام مدیتیشن
این تحقیقات ابتدا به واسطه دکتر هانس لو (Dr. Hans Lou) و دکتر ترولس کر (Dr. Troels Kjær) از موسسه کندی کپنهاگ انجام شد و در سال ۱۹۹۹ به انتشار رسید. آنها در آغاز میخواستند با انجام این آزمایشات میزان هوشیاری را اندازه گیری کنند؛ اما چطور چنین کاری امکان‌پذیر است؟
پیش از این، ما در مدرسه مدیتیشن و یوگا اسکاندیناوی با گروهی از محققان همکاری کرده بودیم. آنها میخواستند تاثیر مدیتیشن و یوگا روی فشار خون و دیگر بیماری ها را بررسی کنند. در این تحقیقات، افراد به مدت سه ماه برای کنترل سطح کلسترول خون، میزان هورمون های موجود در بدن و تعادل میان دو نیم کره مغزی مورد آزمایش قرار گرفتند. در این تحقیقات، میزان هوشیاری نیز بررسی شد.
با بررسی فعالیت های مغز هنگام مدیتیشن متوجه می‌شویم که مدیتیشن باعث کاهش میزان ترس در افراد می‌شود؛ اما اندازه گیری ضمیر خودآگاه از آن دسته تحقیقاتی است که تا آن زمان انجام نشده بود.
یوگا کریا و سپس یوگا نیدرا…!
اولین سری از آزمایش ها با یوگا نیدرا انجام نشد. در ابتدا از یوگا کریا برای آزمایشات استفاده شد. این شیوه از مدیتیشن پیشتر برای بررسی فعالیت های مغز در حین مدیتیشن استفاده شده بود، اما در حال حاضر تصویربرداری به وسیله اسکنرهای PET تنها در شرایطی امکان‌پذیر است که فرد درون دستگاه اسکنر دراز کشیده باشد. به این ترتیب، تصویربرداری از فردی که در حالت مدیتیشن نشسته است، امکان‌پذیر نیست.
تصمیم گرفته شد برای تصویربرداری از افرادی که در حال میکشن به شیوه یوگا نیدرا هستند، از یک سی دی ثابت استفاده شود. سی دی تجربه یوگا نیدرا به مربیگری سوامی جانا کاناندا بکار گرفته شد. به این ترتیب، تمام شرکت کنندگان از یک شیوه برای انجام یوگا پیروی می‌کردند. برای انتخاب شرکت کنندگان به سراغ افرادی رفتیم که به صورت متداول یوگا کریا را انجام می‌دهند. از آنها خواسته شد پیش از مراجعه به بیمارستان و انجام اسکن مغز، یوگا کریا را انجام دهند.
بررسی فعالیت های مغزی هنگام انجام یوگا نیدرا
برای انجام آزمایش داوطلب در دستگاه اسکنر PET دراز کشید. تنها یک دقیقه برای جمع آوری اطلاعات لازم برای تصویربرداری مغزی کافی بود. اما فاصله بین دو اسکن باید ۱۰ دقیقه باشد. از اسکن های انجام شده ۸ تصویر به دست آمد. این تصاویر فعالیت های مغز پیش از مدیتیشن هنگام انجام یوگا نیدرا و پس از آن را نشان می‌دهد.
فردی که در دستگاه دراز کشیده است، بدون توجه به پروسه تصویربرداری یوگا نیدرا ادامه می‌دهد و هیچ عاملی آرامش او را برهم نمی‌زند.
در طول انجام مدیتیشن فعالیت های مغزی فرد مورد نظر به وسیله نوار مغزی بررسی می‌شود. انحنای موجود در نوار مغزی نشان می‌دهد که داوطلب در تمام مدتی که مشغول به انجام یوگانیدرا بوده است، در آرامش عمیقی به سر می‌برده است.
پس از انجام آزمایش تصاویر ثبت‌شده تغییر اندازه داده می‌شوند. به این ترتیب، مشخص می‌شود که بخش‌های مختلف مغز صرف نظر از اندازه مغز داوطلب در کدام منطقه فعال است.
بررسی تصاویر و نتیجه بررسی یوگا نیدرا
برای بررسی دقیق نتیجه آزمایش، تصاویری از یک فرد بیداردر شرایط عادی و با چشم های بسته گرفته شده و این تصاویر با تصاویری که در هنگام انجام یوگا نیدرا ثبت شده‌اند، مقایسه می‌شوند. در پروسه مقایسه فعالیت های نرمال مغز از فعالیت هایی که هنگام انجام یوگا نیدرا در مغز روی می‌دهد، مجزا خواهند شد. به این ترتیب، مشخص می‌شود کدام بخش از مغز در جریان انجام حرکات یوگا تحریک شده و به آرامش رسیده است.
برای دست یافتن به ویژگی ها و خصوصیات وضعیت نرمال مغز در مقایسه با وضعیت آن در هنگام انجام تمرین های یوگا نیدرا، تصاویر ثبت شده قبل و بعد از تمرینات یوگا نیدرا ترکیب می‌شوند. تاثیرات ناشی از انجام تمرینات یوگا از تصاویر حذف می‌شود.
در این مرحله، محقق به سادگی می‌تواند تفاوت میان مراحل مختلف تمرین یوگا نیدرا را به وضوح مشاهده کند. هنگام ثبت اولین تصویر، شرکت کننده جسم و به خصوص بخش‌های مختلف صورتش را احساس می‌کرده است.
در تصویر بعدی، شرکت‌کننده احساس شادی و رضایت را تجربه کرده است. در تصویر سوم، شرکت‌کننده یک روز تابستانی در حاشیه شهر را تجربه می‌کرده است و تصویر چهارم در پایان انجام تمرینات یوگا نیدرا و هنگام طرح سوال “من کیستم” ثبت شده است.
نمونه های بدست آمده از این آزمایش نشان می‌دهند که تجربه های قابل لمسی مانند احساس کردن اجزای بدن یا تصور یک منظره زیبا بخش مشابهی در مغز را فعال می‌کند؛ اما تجربه‌های انتزاعی‌تری مانند احساس شادی یا پاسخ به سوال من کیستم، بخش دیگری از مغز را فعال می‌کند.
نتایج بررسی یوگا نیدرا
میزان ترشح دوپامین در شرکت کنندگان هنگام گوش دادن به سی دی تمرینات یوگا نیدرا تا ۶۵ درصد افزایش پیدا کرده است. آزمایش اول در سال ۱۹۹۹ در مجله Human Brain Mapping منتشر شد. نتایج آزمایش دوم که ناشی از افزایش میزان ترشح دوپامین در شرکت کنندگان بوده است در سال ۲۰۰۲ در مجله Cognitive Brain Research منتشر شد.
بررسی فعالیت های مغزی با استفاده از نوار مغزی گرفته شده از شرکت کنندگان نشان می‌دهد که شرکت‌کنندگان آرامشی شبیه به خواب را هنگام انجام تمرینات یوگا نیدرا تجربه می‌کردند؛ اما فعالیت های تتا در هنگام انجام این تمرینات ۱۱ درصد افزایش داشته و فعالیت های آلفا ۲ درصد کاهش پیدا کرده است.
این امر نشان می‌دهد که شرایطی که مغز، هنگام انجام مدیتیشن و تمرینات یوگا تجربه می کند، از شرایطی که در هنگام خواب در آن قرار دارد، متفاوت است. این تفاوت همان چیزی است که می‌تواند به ما در درک ضمیر خودآگاه کمک کند.
جالب اینجاست که این وضعیت آرامش، در تمام ۴۵ دقیقه‌ای که فرد در حال انجام تمرینات یوگا نیدرا بوده است ادامه داشته است.
هوشیاری در مدیتیشن
انجام آزمایش برای هر کدام از شرکت کنندگان ۱ ساعت و ۳۰ دقیقه به طول انجامید. در طول این مدت فرد در یک وضعیت ثابت دراز کشیده بود. زمانی که وضعیت مغز فرد پیش از انجام تمرینات یوگا و پس از آن با زمانی که فرد در حال انجام تمرینات یوگا بوده است، مقایسه شد، تفاوت های فاحشی میان این دو مرحله مشخص شدند.
تصاویر بدست آمده از دستگاه اسکن مغزی نشان می‌دهند که شرکت کنندگان در طول مدت آزمایش در وضعیت ناهوشیاری به سر نمی‌بردند. شرکت کنندگان کاملا از اتفاقات پیرامون خود آگاه بودند. همزمان با تغییر فرم وضعیت فرد در تمرینات یوگا نیدرا بخش متفاوتی از مغز نیز فعال می‌شد.
شاید همه ما از فواید مدیتیشن برای ذهن آگاه نباشیم اما اتفاقاتی که در هنگام انجام تمرینات یوگا نیدرا در ذهن اتفاق می‌افتد، به صورت تصادفی روی نمی‌دهند.
با یوگا نیدرا به سادگی تمرکز کنید!
نکته‌ای که ممکن است برای افرادی که تاکنون تجربه ای از مدیتیشن نداشته‌اند، متناقض به نظر برسد، این است که این نتایج دقیق، نشان دهنده سطح بالایی از تمرکز هستند و این تمرکز بدون کمترین تلاشی محقق شده است. زمانیکه در وضعیت یوگا نیدرا دراز کشیده‌اید، خود را مجبور به تجربه اتفاقات متفاوت نمی‌کنید؛ بلکه همانطور که نوارهای مغزی نشان می‌دهند، شما از ابتدای تمرینات تا پایان در آرامش به سر می‌برید.
تمام کاری که در این مدت انجام می‌دهید، گوش دادن به صحبت های مربی و تجربه اتفاقاتی است که در شرف وقوع است. این تجربه درست مانند تجربه کودکی است که بدون کوچکترین تلاشی با تمام وجود به یک داستان شاه و پری گوش می‌دهد و با داستان همراه می‌شود.
در پایان، می‌توان گفت مغز یک و نیم کیلوگرمی ما با محتوایی که همچنان برای ما ناشناخته است به سادگی و با دقتی مثال زدنی می‌تواند فعالیت های خود را کنترل کند. اگر بخواهیم کلی به ماجرا نگاه کنیم، باید بگوییم این نکته نشان می‌دهد که روح و جسم در یک قالب و یگانه عمل می‌کنند.
نتیجه گیری
میزان هوشیاری در هنگام انجام تمرینات یوگا نیدرا بسیار بالا و ثابت است. بررسی های انجام شده نشان می‌دهد که فرد در چنین وضعیتی کاملا آگاه است و می‌تواند فعالیت های مغزی خود را کنترل کند. به این ترتیب، می‌توان گفت مدیتیشن از نظر میزان آرامش بخشی در مرتبه، خواب دیدن یا خوابیدن است. نتایج به دست آمده از این آزمایشات در دنیای تحقیقات از اهمیت بالایی برخوردار است.
تصویر مغز در حال استراحت
این تصویر بر اساس اطلاعات به دست آمده از پیش و بعد از انجام تمرینات یوگا تهیه شده است. همانطور که در تصویر می‌بینید، وضعیت مغزی درست شبیه به وضعیت مغزی یک فرد بیدار و هوشیار است. فرد در این حالت خسته و یا درگیر استرس نیست.
کسانی که تمرینات یوگا نیدرا را انجام می‌دهند، می‌دانند که نه تنها در هنگام انجام این تمرینات آرامش عمیقی را تجربه می‌کنند، بلکه آرامش حاصل تمرین در تمام طول روز همراه آنها خواهد بود.
در این تصویر بخش جلوی مغز مسئولیت مدیریت فعالیت ها را برعهده دارد. یکی از قابلیت‌های این بخش کنترل عملکرد ما در جوامع پیچیده است. ریشه مغز و مخچه نیز در این تصویر فعال هستند. فعال بودن این بخش ها نشان می‌دهد که شخص آماده انجام کاری است.
تصویر مغز در حین انجام مدیتیشن
این تصویر وضعیت فعالیت های مغزی در طول انجام تمرینات یوگا نیدرا را نشان می‌دهد. مرکز بینایی در پشت بخش مرکز حسی پیکری در بالای سر در این تصویر فعال هستند. فعالیت این بخش ها نشان می‌دهد که مغز در تلاش برای تصویرسازی و برقراری ارتباط با احساسات است.
تجربیات انتزاعی در تمرینات یوگا نیدرا
این تصویر زمانی به ثبت رسیده است که فرد در حال تجربه حس شادی و رضایت بوده است. در این زمان او به هویت واقعی خود می‌اندیشد. در این تجربه غیر قابل لمس و انتزاعی که در حین انجام تمرینات یوگا نیدرا اتفاق می‌افتد بخش کلام و زبان فعال می‌شوند.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که تصاویری که در این بخش و بخش بعدی مشاهده می‌کنید تنها قسمت‌هایی از مغز را نشان می‌دهند که فعالیت بیشتری را تجربه کرده است. تمام فعالیت‌های عادی مغزی از این تصاویر حذف شدند.
تجربیات قابل لمس در تمرینات یوگا نیدرا
در این تصویر بخش بینایی و لامسه فعال شده است. این در حالی است که شرکت کننده در این زمان در حال تجربه بخش های مختلف بدن خود بوده است. همینطور زمانی که شرکت کننده تجربه یک روز دلپذیر تابستانی را تصور می‌کند، این بخش های مغز فعال می‌شوند.
دستگاه اسکنر پت میزان جریان خون در بخش های مختلف مغز را اندازه گیری می‌کند. برای انجام این آزمایش آبی که اندکی رادیواکتیو در خود دارد، وارد جریان خون فرد می‌شود. در تصاویر به ثبت رسیده با استفاده از دستگاه اسکن پت بخش هایی به ضخامت ۴.۲۵ میلیمتر از مغز تصویربرداری می‌شوند. در نهایت یک تصویر سه بعدی از فعالیت های مغزی به دست می‌آید.
زمانی که یک بخش از مغز، فعال است، گردش خون افزایش پیدا می‌کند. با بررسی چند تصویر می‌توان به فعالیت مغز در بخش های مختلف آن هم در شرایط متفاوت پی برد.
دستگاه اسکنر پت میزان جریان خون در بخش های مختلف مغز را اندازه گیری می‌کند. برای انجام این آزمایش آبی که اندکی رادیواکتیو در خود دارد، وارد جریان خون فرد می‌شود. در تصاویر به ثبت رسیده با استفاده از دستگاه اسکن پت بخش هایی به ضخامت ۴.۲۵ میلیمتر از مغز تصویربرداری می‌شوند. در نهایت یک تصویر سه بعدی از فعالیت های مغزی به دست می‌آید.
زمانی که یک بخش از مغز، فعال است، گردش خون افزایش پیدا می‌کند. با بررسی چند تصویر می‌توان به فعالیت مغز در بخش های مختلف آن هم در شرایط متفاوت پی برد.
چرا نتایج این آزمایشات جالب توجه است؟
برای پاسخ به این سوال، به سخنان رونی ارنل (Ronny Öhrnell) رواشناس برجسته رجوع می‌کنیم:
تصاویری که از نوار مغزی به دست می‌آمدند، همواره یک بعدی بودند و تنها به مقاومت پوست، فشار خون یا این دست موارد اشاره داشتند. این تصاویر تنها نشان‌دهنده تغییر وضعیت بودند. تصویری عمودی از مغر ثبت می‌شده که وضعیت عمیقی را در ذهن نشان می‌داده است. از طرفی، تا به امروز بشر قادر به اندازه گیری ماهیت تغییرات وضعیت مغز نبوده است.
اما با تحقیقاتی که به تازگی انجام شده، یک تصویر افقی نیز در اندازه گیری ها به دست می‌آید. به این ترتیب، تعریف هوشیاری تغییر می‌کند و شکل تازه ای به خود می گیرد. حال می‌توانیم اتفاقی که در لایه های عمیق تر هوشیاری روی می‌دهد را به تصویر بکشیم و اندازه گیری کنیم.
این تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از مراکز احساسی در مغز فعال هستند، اما این فعالیت در درون انسان است. همه ما می‌دانیم که تجربه های درونی از تجربه هایی که با جهان پیرامون خود داریم، چالش برانگیزتر هستند. تخیلات، افکار و رویاهای ما همواره در حال تغییرند. زمانی که بدون ارتباط با جهان پیرامون چنین احساساتی را در درون خود تجربه می‌کنیم، چه چیزی موجب برانگیخته شدن این احساسات می‌شود؟ این احساسات از لایه های عمیق درونی ما ناشی می‌شوند یا از جهان پیرامون؟ یا آیا آنها درست در مرکز احساس لامسه یا بینایی شکل گرفته‌اند؟ آیا مرکز زبان و تکلم نیز در شکل گیری این احساسات ایفای نقش می‌کند یا نقش دیگری را برعهده دارد؟
یوگا نیدرا و مدیتیشن، دری به یک جهان تازه هستند!
اکنون جهان تازه‌ای برای اکتشاف پیش روی ما قرار دارد؛ کشف این جهان از طریق اندازه‌گیری‌ها و تلفیق روش‌های اندازه‌گیری متفاوت، امکان‌پذیر است. با کمک مربیان مدیتیشن و شنیدن تجربیات آنها در طی سال ها، رسیدن به نتایج دقیق تر دور از ذهن نیست.
تحقیقاتی که در این مقاله، در مورد آنها صحبت کردیم، بر تمام توصیف‌هایی که تا پیش از این در مورد آرامش و مدیتیشین کسانی که این حس را تجربه کرده‌اند، شنیده بودیم، مهر تایید زدند. اما این توصیفات و آنچه شما در مدیتیشن تجربه می‌کنید، نمودهای متفاوتی هستند که شما به عنوان واقعیت از حقیقت جهان پیرامون خود برداشت می‌کنید؛ اما تمام این توصیفات و تجربیات به گونه‌ای از قوانینی متفاوتی پیروی می‌کنند. با تلفیق ذهن آگاهی و علم جهان تازه ای برای اکتشاف پیش روی ما قرار می‌گیرد.
منبع:
Pictures of the brain's activity during Yoga Nidra
